Boğazlar sorunu ile ilgili hangi anlaşmalar yapıldı?

İstanbul ve Çanakkale Boğazları'nın hukuki statüsü, tarih boyunca uluslararası diplomasinin önemli bir odak noktası olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinden Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna uzanan süreçte, bu stratejik su yollarının kontrolüne ilişkin müzakereler, bölgesel dengeleri şekillendiren antlaşmalarla sonuçlanmıştır. Kronolojik olarak incelendiğinde, her anlaşmanın dönemin siyasi dinamiklerini yansıttığı görülmektedir.

Konu kakkında 1 soru soruldu ve cevaplandı

Boğazlar Sorunu ve Tarihsel Gelişimi

Boğazlar sorunu, tarih boyunca İstanbul ve Çanakkale Boğazları'nın hukuki statüsünü, geçiş rejimini ve uluslararası kontrolünü düzenleyen anlaşmaları ifade eder. Bu sorun, Osmanlı İmparatorluğu'nun zayıflaması ve ardından Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulması sürecinde önemli diplomatik müzakerelere konu olmuştur. Aşağıda, Boğazlar sorunuyla ilgili yapılan başlıca anlaşmalar kronolojik olarak açıklanmıştır.

1. Küçük Kaynarca Antlaşması (1774)

Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasında imzalanan bu antlaşma, Boğazlar üzerindeki Rus etkisini artırmıştır.
Rus ticaret gemilerine Boğazlardan serbest geçiş hakkı tanınmış, bu durum Boğazların uluslararasılaşma sürecini başlatmıştır.

2. Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833)

Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya arasında imzalanan bu antlaşma, Boğazları Rusya lehine kapalı tutmayı öngörmüştür.
Antlaşma, diğer Avrupa devletlerinin tepkisine neden olmuş ve Boğazlar sorununu daha da karmaşık hale getirmiştir.

3. Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841)

Osmanlı İmparatorluğu, Rusya, Birleşik Krallık, Fransa, Avusturya ve Prusya tarafından imzalanmıştır.
Boğazların barış zamanında tüm savaş gemilerine kapalı, ticaret gemilerine açık olması prensibi benimsenmiştir.
Bu sözleşme, Boğazların uluslararası statüsünü pekiştirmiş ve Osmanlı'nın egemenlik haklarını sınırlandırmıştır.

4. Sevr Antlaşması (1920)

I. Dünya Savaşı sonrasında imzalanan bu antlaşma, Osmanlı İmparatorluğu'nu parçalama amacı taşımıştır.
Boğazlar, uluslararası bir komisyon tarafından yönetilecek ve askersizleştirilecekti, bu durum Türk egemenliğini büyük ölçüde zayıflatmıştır.
Ancak, Türk Kurtuluş Savaşı'nın başarısı nedeniyle bu antlaşma hiçbir zaman yürürlüğe girmemiştir.

5. Lozan Boğazlar Sözleşmesi (1923)

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra Lozan Antlaşması'na ek olarak imzalanmıştır.
Boğazlar, askersiz bir bölge ilan edilmiş ve geçiş rejimi uluslararası bir komisyon tarafından denetlenmiştir.
Ticaret gemilerine serbest geçiş hakkı tanınırken, savaş gemileri için kısıtlamalar getirilmiştir.
Bu sözleşme, Türkiye'nin egemenlik haklarını kısmen tanısa da, Boğazlar üzerindeki tam kontrolü sağlayamamıştır.

6. Montrö Boğazlar Sözleşmesi (1936)

Türkiye'nin girişimleriyle imzalanan bu sözleşme, Boğazlar rejimini günümüze kadar şekillendiren en önemli belgedir.
Lozan Sözleşmesi'nin kısıtlamaları kaldırılmış, Boğazlar bölgesi yeniden silahlandırılmış ve Türkiye'nin egemenlik hakları tanınmıştır.
Geçiş rejimi, ticaret gemileri için tam serbesti, savaş gemileri için ise tonaj ve süre sınırlamaları getirilerek düzenlenmiştir.
Türkiye, savaş tehdidi durumunda Boğazları kapatma hakkına sahip olmuştur.
Montrö Sözleşmesi, halen yürürlükte olup, Türkiye'nin Boğazlar üzerindeki haklarını güvence altına almaktadır.

Sonuç

Boğazlar sorunu, tarihsel süreçte çeşitli anlaşmalarla şekillenmiş, nihayetinde Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Türkiye'nin lehine çözülmüştür. Bu anlaşmalar, hem uluslararası ilişkiler hem de Türk dış politikası açısından kritik öneme sahiptir. Montrö Sözleşmesi, Boğazların güvenliğini ve istikrarını sağlamaya devam etmektedir.

Yeni Soru Sor / Yorum Yap