Boğazlar antlaşması nedir ve 1915'te neyi kapsar?

Boğazlar Antlaşması, tarihte İstanbul ve Çanakkale Boğazları'nın hukuki statüsünü düzenleyen uluslararası anlaşmalara verilen genel bir addır. Özellikle 19. ve 20. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu'nun zayıflamasıyla birlikte, boğazların kontrolü büyük güçler arasında bir rekabet konusu haline gelmiştir. Bu antlaşmalar, boğazlardan geçiş kurallarını, savaş ve barış zamanındaki düzenlemeleri ve egemenlik haklarını belirlemiştir. En önemli antlaşmalardan biri, 1841'de imzalanan Londra Boğazlar Sözleşmesi'dir, ancak 1915 yılında odak, I. Dünya Savaşı sırasında imzalanan gizli anlaşmalara kaymıştır.

1915 yılı, I. Dünya Savaşı'nın devam ettiği bir dönemdir ve Boğazlar'la ilgili önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bu yılda, İtilaf Devletleri (özellikle İngiltere, Fransa ve Rusya) arasında gizli antlaşmalar yapılmıştır. Bunlar, savaş sonrasında Osmanlı topraklarının paylaşılmasını ve boğazların statüsünü ele alır. 1915'teki temel kapsam şunları içerir:

• İstanbul Antlaşması (Mart 1915): Rusya'nın İtilaf Devletleri'ne katılmasını sağlamak amacıyla, İngiltere ve Fransa, Rusya'ya boğazlar üzerinde kontrol hakkı vaat etmiştir. Bu, Çanakkale ve İstanbul Boğazları'nın Rus egemenliğine bırakılmasını öngörüyordu.
• Çanakkale Savaşları'nın Etkisi: 1915'te gerçekleşen Çanakkale Deniz ve Kara Savaşları, boğazların stratejik önemini vurgulamıştır. İtilaf güçlerinin boğazları geçme girişimi başarısız olmuş, bu da Osmanlı'nın boğazları koruma kapasitesini göstermiş ve savaşın seyrini değiştirmiştir.
• Gizli Paylaşım Planları: 1915'teki antlaşmalar, boğazların savaş sonrasında uluslararası bir statüye kavuşturulması fikrini içeriyordu. Örneğin, Sykes-Picot Anlaşması (1916'da imzalanmış olsa da 1915'teki müzakerelerle bağlantılıdır) boğazlar bölgesinin etki alanlarını belirlemiştir.

Sonuç olarak, 1915'teki Boğazlar Antlaşması bağlamı, I. Dünya Savaşı'nın gizli diplomasisi çerçevesinde, boğazların geleceğini şekillendirmeye yönelik adımları kapsar. Bu düzenlemeler, daha sonra 1923 Lozan Antlaşması ve 1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile değişecek olan boğazlar rejiminin temelini oluşturmuştur.