Boğazlar meselesinin çözümü hangi tarihte gerçekleşti?

Boğazlar meselesi, Türkiye'nin İstanbul ve Çanakkale Boğazları üzerindeki egemenlik hakları ile uluslararası deniz trafiğinin düzenlenmesi arasındaki dengenin sağlanmasını konu alan tarihsel bir sorundur. Bu mesele, Osmanlı İmranatorluğu'nun son dönemlerinden itibaren uluslararası gündemi meşgul etmiş ve çeşitli antlaşmalarla şekillenmiştir. Sorunuzun kısa cevabı, Boğazlar meselesinin kesin çözümünün 20 Temmuz 1936'da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile gerçekleştiğidir. Ancak, bu süreci daha iyi anlamak için tarihsel arka planı ve önemli aşamaları bilmek faydalı olacaktır.

Boğazlar, coğrafi konumu itibarıyla Karadeniz'i Akdeniz'e bağlayan stratejik su yollarıdır ve tarih boyunca ticaret, askeri ve siyasi açıdan büyük önem taşımıştır. Osmanlı İmranatorluğu döneminde Boğazlar üzerinde tam kontrol sağlanmış olsa da, 19. yüzyılda uluslararası baskılar artmış ve çeşitli antlaşmalarla Boğazların statüsü değişmiştir. Özellikle, aşağıdaki antlaşmalar bu süreçte kritik rol oynamıştır:

• 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi: Osmanlı İmranatorluğu'nun barış zamanında Boğazları yabancı savaş gemilerine kapalı tutmasını öngören ilk uluslararası antlaşmadır. Bu, Boğazların uluslararasılaşma sürecinin başlangıcı olarak kabul edilir.
• 1923 Lozan Antlaşması: Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunu takiben imzalanan bu antlaşma, Boğazların askersizleştirilmesini ve uluslararası bir komisyon tarafından yönetilmesini öngörmüştür. Ancak, bu durum Türkiye'nin egemenlik haklarını kısıtladığı için uzun vadede sürdürülebilir olmamıştır.

Boğazlar meselesinin nihai çözümü, 20 Temmuz 1936'da İsviçre'nin Montrö kentinde imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile gerçekleşmiştir. Bu sözleşme, Lozan Antlaşması'nın Boğazlarla ilgili hükümlerini değiştirerek Türkiye'ye Boğazlar üzerinde tam egemenlik ve kontrol hakkı tanımıştır. Montrö Sözleşmesi'nin temel özellikleri şunlardır:

• Türkiye'ye Boğazları askerileştirme ve savunma hakkı verilmiştir, böylece Lozan'daki askersizleştirme maddesi kaldırılmıştır.
• Barış zamanında ticaret gemilerine Boğazlardan serbest geçiş hakkı tanınmış, ancak savaş gemileri için kısıtlamalar getirilmiştir.
• Karadeniz'e kıyısı olan ve olmayan devletlerin savaş gemileri için farklı kurallar belirlenmiş, bu da bölgesel güvenlik dengelerini korumaya yöneliktir.
• Sözleşme, Türkiye savaş halindeyse veya kendini tehdit altında hissederse Boğazları kapatma hakkına sahiptir, bu da egemenliğin önemli bir göstergesidir.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, günümüzde hala yürürlükte olan ve Boğazların statüsünü düzenleyen temel uluslararası belgedir. Bu sözleşme, Türkiye'nin uluslararası arenadaki diplomatik başarısını simgeleyen ve bölgesel istikrarı destekleyen bir anlaşma olarak kabul edilir.

Boğazlar meselesi, 20 Temmuz 1936'da Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin imzalanmasıyla kesin bir çözüme kavuşmuştur. Bu tarih, Türkiye'nin Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını güvence altına alması açısından milli bir dönüm noktasıdır. Montrö Sözleşmesi, hem Türkiye'nin güvenliğini hem de uluslararası deniz trafiğinin düzenini dengeleyen başarılı bir örnek teşkil etmektedir.